Ekspertyza

Zmiany w organach największych spółek medialnych skarbu państwa przebiegają gwałtowanie, prowokują do dyskusji oraz budzą wiele wątpliwości natury prawnej. Jednym z ostatnich ruchów Ministra Spraw Kultury i Dziedzictwa Narodowego było postawienia Telewizji Polskiej, Polskiego Radia i Polskiej Agencji Prasowej w stan likwidacji. Poniżej prezentujemy ekspertyzę prawną ostatnich wydarzeń i potencjalnych scenariuszy na najbliższe dni i tygodnie. Ekspertyza powstała na zlecenie Instytutu Zamenhofa, a jej autorem jest adwokat Szymon Kaczmarek. 27 grudnia 2023 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) ogłosił decyzję o postawieniu w stan likwidacji spółek: Telewizja Polska S.A., Polskie Radio S.A. oraz Polskiej Agencji Prasowej S.A.. Jakie są podstawy decyzji MKiDN oraz jakie ona będzie miała skutki dla działalności publicznego nadawcy radiowo-telewizyjnego oraz Polskiej Agencji Prasowej? Co w praktyce oznacza powyższa decyzja dla bieżącego funkcjonowania tych spółek? Poniżej znajduje się podsumowanie stanu prawnego dotyczącego funkcjonowania jednostek publicznej radiofonii i telewizji, zwłaszcza wynikającego ze zbiegu stosowania Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.) oraz ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (ustawa medialna). Zgodnie z ustawą medialną jednostki publicznej radiofonii i telewizji działają wyłącznie w formie jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa. Telewizję publiczną tworzy „Telewizja Polska – Spółka Akcyjna”. Radiofonię publiczną stanowią: a) spółka „Polskie Radio – Spółka Akcyjna”, zawiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych programów radiowych i programów dla odbiorców za granicą oraz b) spółki zawiązane w celu tworzenia i rozpowszechniania regionalnych programów radiowych. Ustawa medialna przewiduje, że do spółek tworzących telewizję publiczną i radiofonię publiczną stosuje się przepisy K.s.h. z wyjątkiem art. 312 K.s.h. (dotyczącego badania przez biegłego rewidenta sprawozdania zarządu przedstawiającego przedmiot wkładów niepieniężnych wnoszonych do spółki akcyjnej przez akcjonariusza) oraz art. 402 K.s.h. (dotyczące trybu zwołania walnego zgromadzenia spółki akcyjnej), z zastrzeżeniem art. 27-30 ustawy medialnej.  Dla niniejszej analizy szczególnie istotne są postanowienia art. 27-30 ustawy medialnej, a zwłaszcza art. 27 tej ustawy dotyczący obsadzania zarządu telewizji publicznej i spółek radiofonii publicznej oraz art. 28 ustawy dotyczący powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej nadawców publicznych. Zgodnie z art. 27 ust. 3 i 4 ustawy medialnej członków zarządu, w tym prezesa zarządu, powołuje i odwołuje Rada Mediów Narodowych, a członkowie zarządu powinni posiadać kompetencje w dziedzinie radiofonii i telewizji oraz nie mogą być skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje Rada Mediów Narodowych. Członków rady nadzorczej powołuje się spośród osób, które spełniają warunki określone w przepisach o prywatyzacji i komercjalizacji dla kandydatów do rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem. Zatem, ustawa medialna wyłączyła kompetencje akcjonariuszy nadawców publicznych do kształtowania składu osobowego organów spółek medialnych i powierzyła tą kompetencje Radzie Mediów Narodowych. Jednakże, Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 grudnia 2016 r. sygn. akt K 13/16 orzekł, że art. 27 ust. 3 ustawy medialnej w zakresie w jakim wyłącza udział Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w procedurze powoływania i odwoływania członków zarządu spółek publicznej radiofonii i telewizji, jest niezgodny z art. 213 ust. 1 w związku z art. 14 i art. 54 ust. 1 Konstytucji. Analogicznie, w tym samym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 28 ust. 1 ustawy medialnej w zakresie w jakim, wyłącza udział Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w procedurze powoływania i odwoływania członków rad nadzorczych spółek publicznej radiofonii i telewizji, jest niezgodny z art. 213 ust. 1 w związku z art. 14 i art. 54 ust. 1 Konstytucji. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnosił się do trybu powołania członków władz spółek medialnych, określonego w ustawie medialnej w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 30 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji, która uchylała kompetencję Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (KRRiT) do powołania zarządu nadawców publicznych na wniosek rady nadzorczej, wprowadzając w to miejsce uprawnienie ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Analogicznie wspomniana nowelizacja ustawy medialnej uchyliła przepis ustawy medialnej stanowiący, że rada nadzorcza nadawców publicznych składa się z pięciu członków wyłonionych w konkursie przeprowadzonym przez KRRiT spośród kandydatów posiadających kompetencje w dziedzinie prawa, finansów, kultury oraz mediów, zgłoszonych przez organy kolegialne uczelni akademickich, jednego powołanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz jednego powołanego przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, zastępując go uprawnieniem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa do wyłonienia członków rad nadzorczych. Wspomniany wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnosił się więc do przepisów, które obecnie nie obowiązują. Niemniej jednak wyrok ten wskazuje jasno, że pominięcie KRRiT, która zgodnie z art. 213 ust. 1 Konstytucji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji, przy kształtowaniu składu organów nadawców publicznych jest niezgodne z Konstytucją. Zatem, obecny sposób (określony nowelizacją ustawy medialnej dokonanej na mocy ustawy z dnia 22 czerwca 2016 r. o Radzie Mediów Narodowych) powołania i odwołania władz mediów publicznych przez Radę Mediów Narodowych także musi być uznany za niezgodny z Konstytucją.  Powyższy stan rzeczy powoduje, że obecnie żaden przepis nie przewiduje legalnej ścieżki powołania członków organów publicznego nadawcy radiowo-telewizyjnego. Mamy więc do czynienia ze swoistą luką prawną w tym zakresie. Lukę tę należałoby uzupełnić, przy czym dobór rozwiązania w tym zakresie za każdym razem może być dyskusyjny. Z jednej strony można byłoby powiem twierdzić, że władze spółek medialnych powinny zostać powołane przez KRRiT. Problemem jest jednak to, że żaden przepis prawa nie określa w jaki sposób organ ten może powołać piastunów, co czyni tą ścieżkę trudną w realizacji. Z drugiej strony można byłoby argumentować, że lukę tą należałoby wypełnić poprzez stosowanie przepisów K.s.h., co poparte byłoby zastosowaniem art. 26 ust. 4 ustawy medialnej. Przepisy K.s.h. przewidują modelowo, że rada nadzorcza spółki akcyjnej powoływana jest przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, a zarząd z kolei powoływany jest przez radę nadzorczą. Problemem dotyczącym tego trybu jest jednak to, że on również pomija wpływ KRRiT na obsadę organów nadawców publicznych. Niemniej jednak ten sposób obsadzenia organów spółek jest jednym możliwym do realizacji w okresie przejściowym, tj. do czasu uchwalenia nowej ustawy medialnej. Jak wspomniano powyżej powołanie organów spółek przy udziale KRRiT jest niemożliwe, ponieważ przepisy prawa nie przywidują żadnego trybu działania tego organu w opisywanym zakresie. 2. Konkurencyjne uchwały organów dotyczące powołania władz spółek medialnych Konsekwencją powyżej opisanego